Nedimeler "Las Meninas" - Velázquez

Velázquez'in Nedimeler'i sanat tarihinde tüm zamanların en itibarlı ve etkileyici resimlerinden biri olmuştur. Bu etkiyi yaratmasının sebebi belki de resim içinde resimler barındırıp, gerçek ile yanılgı arasında fark edilmez bir çizgide durması ve seyirciye farklı noktalarda farklı perspektifler sunmasıdır.

Resmin en can alıcı noktası arka duvarda asılı aynadır. Aynada iki kişinin silüetleri göze çarpar. Bu kişiler dönemin İspanyol kralı 4. Philip ve eşi Mariana'dır. Kral ve kraliçe portrelerinin yapılması için poz vermektedirler. Aynadaki yansıma ile yaratılan görsel efektin Van Eyck'ın Arnolfini Düğünü isimli eserinden esinlenildiği düşünülmektedir (bknz. Arnolfini Düğünü "The Arnolfini Wedding" - Van Eyck).

Resmin solunda genişçe bir tuvalin karşısında seyirciye - aynı zamanda kral ve kraliçeye - bakmakta olan ressam Velázquez'in ta kendisidir. 4. Philip'in gözdesi olan ve saray ressamı olarak çalışan Velázquez kendini saraydaki stüdyosunda kraliyet ailesini resmederken betimlemiştir. Giysisi üzerinde yer alan haç şeklinde arma bu resmin yapıldığı yıllardan daha sonra kendisine takdim edilen kraliyet nişanıdır; ve muhtemelen resme sonradan eklenmiştir.

Resimdeki kişilerin hemen hepsi bugün kimlikleri ile bilinmektedir. Beyaz giysisi ile resimdeki en aydınlık tonlara sahip figür 4. Philip'in kızı Margarita'dır. Anne ve babasını poz verirken izlemeye gelen minik prensesin çevresinde ise resme adını veren nedimeler: Doña Isabel de Velasco (sağdaki) ve Doña María Agustina Sarmiento de Sotomayor (soldaki) yer almaktadır. Resmin hemen sağ yanında Saray cücesi Maribarbola tıknaz yapısı ile Margarita'ya zıt bir görünüş yansıtmakta ve Margarita'nın kırılganlığını ve zarafetini ön plana çıkarmaktadır.

Maribarbola'nın hemen sağında saray soytarısı Nicolas Pertusato yer almakta ve arka planda prensesin şaperonu (eşlikçi yaşlı kadın) Doña Marcela de Ulloa ve bir koruyucu "bodyguard" yer almaktadır. Resmin geri planında tam kaçış noktasında yer alan figür kraliçenin mabeyincisi (kahyası) Don José Nieto Velázquez'dir. Bu figürün kapıdan girmek ya da çıkmak üzere olduğu açık değildir. Bazı yorumlara göre odadan çıkmak üzere olan kraliçe ve kralın için kapıyı açmaktadır. Bu durumda da reverans yapan Doña Isabel de Velasco'nun aslında çıkmak üzere hazırlanan kral ve kraliçeye selam verdiği düşünülebilir.

Resimde görülen atölye aynı zamanda sarayın galerisidir ve içinde Velázquez'in küratörlüğü ile toplanan eserler yer almaktadır. Rubens'in çağdaşı olan Velázquez de tıpkı onun gibi gerçek bir Tiziano hayranıdır. Dolayısıyla dönemin yazılı kayıtlarından da doğrulandığı şekilde eserde arka planda görülen birçok tablonun Tiziano, Raffaello ve Rubens'e ait olduğu bilinmektedir.

Eserin en çarpıcı özelliği seyircinin kendini resimdeki karakterlerden biri olarak hissedebilmesidir. Tam kral ve kraliçenin durduğu noktadan görüntüye hakim olan seyirci aslında kral ve kraliçenin ta kendisidir. Dolayısıyla hem resmin içinde bir karakter, hem dışarıdan bir izleyicidir. Bu ikili oyun resmin gerçekliği ve yarattığı yanılgı arasında gidip gelerek seyirciyi şaşırtmaktadır. 

Eserin ilginç özelliklerinden biri de birden fazla odak noktası içermesidir. Resmin üç odak noktası Velázquez, Margarita ve aynadır. Bu çoklu odak noktaları ışığın ustaca kullanımı ile birbirinden ayrılır. Sağ taraftaki pencereden gelen ışık sağ kenardaki cüce ve soytarıyı arkadan aydınlatırken yüzlerini gölgeli ve belirsiz bırakır. Fakat tam penceye dönük olan yüzü ile Margarita resimdeki tüm ışığı üzerine çekmekte ve diğer figürlerin tamamından ışıltılı görünümü ile ayrılmaktadır. Işığın da etkisi ile her bir odak noktasına yoğunlaşıldığında resim farklı özellikler gösterir. Resimdeki figürlerin bir kısmı kendi arasında etkileşimde bulunurken bir kısmı ise doğrudan seyirciye (bu durumda kral ve kraliçeye) bakmaktadır. Velázquez, Prenses Margarita, Marimarbola ve  Doña Isabel de Velasco farklı açılardan seyirci ile gözgöze gelmektedirler.

Özenle tasarlanmış kompozisyonda Velázquez ve Maribarbola figürlerinin resmin iki zıt noktasında seyirciye farklı açılardan bakması seyirci üzerinde tuhaf bir gerilim yaratır. Aynı şekilde Margarita'nın solunda yer alan Doña María Agustina Sarmiento de Sotomayor ve onun tam zıttı pozisyonda yer alan soytarı figürü ellerin duruşları ve öne doğru eğilen vücutları ile birbirinin eşi figürler oluşturmaktadırlar.

Nieto'nun bulunduğu kaçış noktası seyircinin (kral ve kraliçenin) bulunduğu noktaya en uzak konumdadır. Aynı zamanda kral ve kraliçenin yansımalarını gösteren ayna ise tam tersi bir yönde en uzak konumu göstermektedir. Bu şekilde resimde mümkün olandan çok daha fazla uzaklık ve derinlik betimlenmiş olmaktadır. Velázquez bu ayrıntılara resimde yer vererek aslında seyirci ile bir akıl oyunu oynamaktaydı. Aynı zamanda da resimin bir zanaattan çok daha öte bir uğraş olduğunu kanıtlama çabasında idi - ki bu görüş o dönemde şiddetle tartışılmaktaydı.

Sanat tarihinin en etkili başyapıtlarından biri olan Nedimeler yıllar boyu birçok büyük sanatçıya da ilham kaynağı olmuştur. Bunun en güzel örneği Picasso'nun 1957 yılında yaptığı Las Meninas'ın tam 58 ayrı versiyonundan oluşan koleksiyondur.

Nedimeler "Las Meninas" - Picasso

Konum: Prado Müzesi "Museo del Prado", Madrid
Tarih: 1656
Dönem: Barok
Alt Grup: İspanyol Barok "Spanish Baroque"